Epilog

I to już koniec bałkańskiej wędrówki. Cieszę sie, że w końcu znalazłam czas, by spisać wspomnienia – lekko już wyblakłe, pozbawione detali… Ale to co najważniejsze, to co utkwiło w pamięci, to co przywołują fotografie – znalazło się w tej relacji.

Była to też dla mnie okazja, żeby pogłębić swoją wiedzę, poczytać o historii tego regionu, kulturze. Podróż od czasów rzymskiej dominacji, przez średniowieczną hegemonię republik kupieckich, po najważniejsze konflikty XX wieku. Przez Bizancjum i Imperium Otomańskie. Czytałam wiele artykułów i esejów, ale to ambitna rozprawa naukowa wybitnego historyka jakim jest Maria Todorova dała mi najwięcej do myślenia w kwestii czym jest cywilizacja Zachodu, a czym świat Orientalny oraz jakie fundamentalne podziały znajdziemy na Starym Kontynencie. A przede wszystkim przypomniała jak ważne jest wystrzeganie się stereotypów kulturowych. Chociaż są one kuszące przy porządkowaniu, kategoryzowaniu otoczenia - zwłaszcza w trakcie podróży – utrudniają zwykle dostrzeżenie znacznie bardziej złożonej rzeczywistości. Nie jestem wolna od takich pokus, sama miałam nadzieję na jakiś rodzaj „syntezy” wieńczącej te wspomnienia, na jakieś bałkańskie podsumowanie. Zamiast tego przytoczę jeszcze jeden cytat Todorovej, który odnosi się z jednej strony do sytuacji na tym półwyspie pod koniec XX wieku, z drugiej jednak – może być punktem wyjścia do refleksji nad kondycją dzisiejszej Europy…

Byłoby znacznie lepiej, gdyby kryzys jugosłowiański, nie bałkański, przestano wyjaśniać w kategoriach bałkańskich duchów, pradawnych bałkańskich waśni, pierwotnych bałkańskich wzorców kulturowych i przysłowiowego bałkańskiego kotła czy beczki prochem, ale by zastosować do niego te same racjonalne kryteria, których Zachód używa wobec siebie: samostanowienie jako przeciwieństwo nienaruszalnego status quo, prawa obywatelskie i prawa mniejszości, autonomia etniczna i wyznaniowa, perspektywy i granice secesji, równowaga między dużymi i małymi narodami i państwami, rola instytucji międzynarodowych.
(…)
Nadszedł czas, by z pokorą zastanowić się nad rezultatem eksportowania idei państwa narodowego do społeczeństw będących mozaikami etniczno-wyznaniowymi i tworzenia mozaiki państw narodowych w miejsce mozaiki narodów.
Maria Todorova, Bałkany wyobrażone

Komentarze (2)